Nagari Radio

SANARWA TA ƘASA DAGA MAI GIRMA SHUGABA BOLA AHMED TINUBU, GCFR, SHUGABAN JAMHURIYAR TARAYYAR NIGERIA A RANAR CELEBRATION NA 65 NA SAMUN 'YANCIN KAI NA NIGERIA, 1 GA OKTOBA, 2025

‘Yan ƙasa na Nigeria,

Yau ne ranar cika shekaru 65 da babbar ƙasarmu ta samu ‘yancin kai. Yayin da muke tunawa da mahimmancin wannan rana da kuma tafiyarmu ta zama ƙasa tun daga ranar 1 ga Oktoba, 1960, lokacin da jarumanmu na asali suka karɓi kayan aikin mulkin kai daga hannun mulkin mallaka, bari mu tuna da sadaukarwarsa, jajircewarsu, da kuma babban burinsu na samar da Nigeria mai ƙarfi, mai wadata, da haɗin kai wadda za ta jagoranci Afirka kuma ta zama fitilar haske ga sauran duniya.

Jarumanmu na asali—Herbert Macaulay, Dr. Nnamdi Azikiwe, Sir Abubakar Tafawa Balewa, Chief Obafemi Awolowo, Sir Ahmadu Bello, Margaret Ekpo, Anthony Enahoro, Ladoke Akintola, Michael Okpara, Aminu Kano, Funmilayo Ransome-Kuti, da sauran masu kishin ƙasa—sun ji cewa makomar Nigeria ita ce ta jagoranci dukan baƙar fata a matsayin ƙasa mafi girma ta baƙar fata a duniya.

A cikin shekaru da yawa, alkawarin ‘yancin kaimu ya fuskanci gwaji mai yawa ta fuskar zamantakewa, tattalin arziki, da kalubalen siyasa, amma mun tsira. Ko da yake ba mu cimma dukkan burin da magabatanmu suka sa a gaba ba, ba mu ɓace daga hanya ba. A cikin shekaru 65 tun bayan samun ‘yancin kai, mun samu ci gaba mai yawa a ci gaban tattalin arziki, haɗin kan al’umma, da ci gaban jiki. Tattalin arzikinmu ya samu ci gaba mai yawa tun 1960.

Ko da yake yana da sauƙi ga waɗanda aikinsu shine kawai mayar da hankali kan abin da ya kamata, dole ne mu amince kuma mu ji daɗin ci gabanmu mai yawa. A yau, ‘yan Nigeria suna da damar samun ilimi da kiwon lafiya mafi kyau fiye da na 1960. A lokacin samun ‘yancin kai, Nigeria tana da makarantun sakandare 120 da yawan ɗalibai kusan 130,000. Bayanai sun nuna cewa, har zuwa shekarar 2024, akwai makarantun sakandare sama da 23,000 a ƙasarmu. A lokacin samun ‘yancin kai, muna da Jami’ar Ibadan da Kwalejin Fasaha ta Yaba kawai a matsayin cibiyoyin ilimi masu zurfi. A ƙarshen bara, akwai jami’o’i 274, kwalejojin fasaha 183, da kwalejojin ilimi 236 a Nigeria, waɗanda suka haɗa da na gwamnatin tarayya, jihohi, da masu zaman kansu. Mun sami karuwar ci gaba a kowane fanni na rayuwarmu tun bayan samun ‘yancin kai - a kiwon lafiya, ababen more rayuwa, ayyukan kuɗi, masana’antu, sadarwa, fasahar bayanai, jiragen sama, da tsaro, da sauransu.

Ƙasarmu ta fuskanci lokutan alheri da marasa dadi a cikin shekaru 65 na zama ƙasa, kamar yadda ya saba ga kowace ƙasa da al’ummarta. Mun yi yaƙi mai zafi da za a iya gujewa, mun fuskanci mulkin soja, kuma mun ji wahalar rikice-rikicen siyasa. A cikin duk waɗannan, mun shawo kan kowace guguwa da kalubale tare da ƙarfin hali, ƙarfi, da jajircewa mara misaltuwa. Duk da cewa tsarinmu da haɗin kanmu a wasu lokuta yana fuskantar matsala daga wasu ƙungiyoyi masu adawa da ƙimarmu da salon rayuwarmu, muna ci gaba da ƙoƙari don gina ƙasa mafi kyau inda kowane ɗan Nigeria zai iya samun kwanciyar hankali da kuma cika manufa da jin daɗi.

‘Yan uwa, wannan ita ce karo na uku da zan yi muku jawabi a ranar cika shekarunmu na samun ‘yancin kai tun lokacin da na zama shugaban ku a ranar 29 ga Mayu, 2023. A cikin watanni 28 na mulkina, kamar yadda magabatanmu da shugabannin da suka zo a gabana suka yi, na ji daɗin sadaukar da kaina ga aikin gina ƙasa da ba a kammala ba.
Lokacin da muka hau mulki, gwamnatina ta gaji tattalin arziki da ya kusa rugujewa saboda ɓarna na tsarin kuɗi na shekaru da yawa da kuma rashin daidaiton manufofin da suka hana ci gaba na gaske. A matsayin sabuwar gwamnati, muka fuskanci zaɓi mai sauƙi: ci gaba da kasuwanci kamar yadda aka saba ko kuma fara hanyar gyare-gyare mai ƙarfin hali. Mun zaɓi hanyar gyare-gyare. Mun zaɓi hanyar gobe fiye da jin daɗin yau. Bayan ƙasa da shekaru uku, irin waɗannan yanke shawara masu wuya amma dole sun fara bayar da sakamako.

Wajen sake tsara ƙasarmu don ci gaba mai dorewa, mun kawo ƙarshen tallafin mai da ke cin zarafi da kuma ƙimar musayar waje da yawa waɗanda suka haifar da babban dalili ga tattalin arzikin haya, wanda ke amfana da ƴan tsiraru kawai. A lokaci guda, jama’a ba su samu komai daga arzikinmu na gama gari. Gwamnatina ta mayar da tattalin arziki zuwa hanyar da ta fi dacewa, ta hanyar ba da kuɗi don tallafawa ilimi, kiwon lafiya, tsaro na ƙasa, noma, da kuma muhimman ababen more rayuwa, kamar hanyoyi, wutar lantarki, intanet, da shirye-shiryen zuba jari na zamantakewa. Waɗannan shirye-shirye za su inganta rayuwar ‘yan Nigeria gaba ɗaya. Sakamakon tsauraran yanke shawarar da muka yanke, gwamnatocin tarayya da jihohi, da kuma ƙananan hukumomi, yanzu suna da ƙarin albarkatu don kula da mutane a ƙasa, don magance kalubalen ci gaba.
‘Yan Nigeria, muna fafatawa da lokaci. Dole ne mu gina hanyoyin da muke buƙata, mu gyara waɗanda suka lalace, mu kuma gina makarantun da yaranmu za su je da kuma asibitocin da za su kula da mutanenmu. Dole ne mu tsara tsarawa ga al’ummomin da za su zo bayanmu. Ba mu da isasshen wutar lantarki don samar da wuta ga masana’antunmu da gidajenmu a yau, ko kuma albarkatun da za mu gyara hanyoyinmu masu lalacewa, gina tashoshin jiragen ruwa, titin jirgin ƙasa, da filayen jiragen sama na duniya da suka dace da mafi kyau a duniya, saboda mun kasa yin zuba jarin da ya dace shekaru da yawa da suka wuce. Gwamnatina tana gyara abubuwa.

Ina farin ciki da sanar da cewa mun juya kwana. Mafi munin ya wuce, in ji. Zunubin jiya yana fuskantar sauƙi. Na ji daɗin juriyarku, goyon bayanku, da fahimtar ku. Zan ci gaba da aiki domin ku kuma in tabbatar da amincewar da kuka ji da ni don jagorantar jirgin ƙasarmu zuwa tashar aminci.
A ƙarƙashin jagorancinmu, tattalin arzikinmu yana murmurewa cikin sauri, kuma gyare-gyaren da muka fara sama da shekaru biyu da suka wuce suna bayar da sakamako na zahiri. A cikin kwata na biyu na 2025, Yawan Kayayyakin Cikin Gida ya karu da kashi 4.23%—wanda shine mafi sauri a cikin shekaru huɗu—kuma ya zarce kashi 3.4 da Hukumar Kuɗi ta Duniya ta yi hasashe. Farashin kayayyaki ya ragu zuwa kashi 20.12% a watan Agusta 2025, mafi ƙanƙanta a cikin shekaru uku. Gwamnati tana aiki tuƙuru don ƙara yawan noma da kuma tabbatar da samun abinci, rage farashin abinci.
A cikin shekaru biyu na mulkina, mun cimma nasarori masu ban mamaki guda 12 a tattalin arziki sakamakon aiwatar da ingantattun manufofin kuɗi da na kuɗi:

i. Mun sami karuwar kudaden shiga marasa mai, wanda ya kai N20 tiriliyan a watan Agusta 2025, wanda ya zarce burin 2025. A watan Satumba 2025 kawai, mun tara N3.65 tiriliyan, wanda ya fi kashi 411% na adadin da aka tara a watan Mayu 2023. ii. Mun dawo da Lafiyar Kuɗi: Rabon sabis na bashi zuwa kudaden shiga ya ragu daga kashi 97% zuwa ƙasa da kashi 50%. Mun biya “Ways and Means” da suka kawo cikas ga kwanciyar hankalin tattalin arzikinmu da kuma haifar da hauhawar farashin kayayyaki. Bayan cire tallafin mai mai cin zarafi, mun saki tiriliyan na Naira don zuba jari a cikin tattalin arziki na gaske da kuma shirye-shiryen zamantakewa ga mafi talauci, da kuma dukkan matakan gwamnati. iii. Muna da ƙarfin ajiyar waje fiye da na shekaru uku da suka wuce. Ajiyar mu ta waje ta ƙaru zuwa dala biliyan 42.03 a watan Satumba wannan—mafi girma tun 2019. iv. Rabon haraji zuwa GDP ya tashi zuwa kashi 13.5 daga ƙasa da kashi 10. Ana sa ran rabon zai ƙara karuwa lokacin da sabuwar dokar haraji ta fara aiki a watan Janairu. Dokar harajin ba ta nufin ƙara nauyi ga masu biyan haraji na yanzu ba, amma ta nufin faɗaɗa tushen don gina Nigeria da muke so da kuma samar da sauƙi ga masu karɓar albashi kaɗan. v. Yanzu Mun zama Masu Fitar da Net: Nigeria ta sami ragowar ciniki a cikin kwata biyar a jere. Yanzu muna sayar da ƙari ga duniya fiye da abin da muke siya, wani canji na asali wanda ke ƙarfafa kuɗinmu da kuma haifar da ayyukan yi a gida. Ragowar cinikin Nigeria ya ƙaru da kashi 44.3% a Q2 2025 zuwa ₦7.46 tiriliyan ($4.74 biliyan), mafi girma a cikin kimanin shekaru uku. Kayayyakin da aka kera a Nigeria kuma aka fitar da su sun ƙaru da kashi 173%. Fitowar da ba ta mai ba, a matsayin ɓangaren cinikinmu na fitarwa, yanzu yana wakiltar kashi 48, idan aka kwatanta da fitar mai, wanda ke wakiltar kashi 52. Wannan yana nuna cewa muna rarraba tattalin arzikinmu da kuma tushen musayar waje a wajen mai da iskar gas. vi. Samar da mai ya dawo zuwa miliyan 1.68 a kowace rana daga da kyar miliyan ɗaya a watan Mayu 2023. Ƙaruwar ta faru saboda ingantaccen tsaro, sabbin zuba jari, da ingantaccen gudanar da masu ruwa da tsaki a yankin Niger Delta. Bugu da ƙari, ƙasar ta sami ci gaba mai yawa ta hanyar tace PMS a cikin gida a karon farko cikin shekaru hudu. Hakanan ta kafa kanta a matsayin jagorar fitar da man jirgin sama a nahiyar. vii. Naira ta daidaita daga tashin hankali da rashin kwanciyar hankali da aka gani a 2023 da 2024. Tazarar tsakanin ƙimar hukuma da kasuwar da ba ta hukuma ba ta ragu sosai, bayan gyare-gyaren FX da sabbin shigowar jari da kuma shigowar kuɗi. Ƙimar musayar da ta haifar da cin hanci da rashawa da kuma arbitrage yanzu ta zama tarihi. Bugu da ƙari, ƙimar kuɗinmu a kan dala ba ta dogara da canjin farashin danyen mai ba. viii. A ƙarƙashin shirin zuba jari na zamantakewa don tallafa wa gidaje masu talauci da marasa ƙarfi na Nigeria, an raba N330 biliyan ga gidaje miliyan takwas, waɗanda da yawa daga cikinsu sun karɓi ko ɗaya ko biyu daga cikin sassan N25,000 kowanne. ix. Ma’adin kwal ya murmure sosai daga raguwar kashi 22% a Q1 zuwa ci gaban kashi 57.5% a Q2, ya zama ɗaya daga cikin sassa masu saurin girma a Nigeria. Sashin ma’adanai masu ƙarfi yanzu yana da mahimmanci a tattalin arzikinmu, yana ƙarfafa samar da ƙarin ƙima na ma’adanai da aka ciro daga ƙasarmu. x. Gwamnati tana faɗaɗa ababen more rayuwa na sufuri a duk faɗin ƙasar, wanda ya haɗa da titin jirgin ƙasa, hanyoyi, filayen jiragen sama, da tashoshin jiragen ruwa. Sufurin jirgin ƙasa da ruwa ya karu da sama da kashi 40?27%, bi da bi. Ayyukan titin jirgin ƙasa na Kano-Kastina-Maradi mai tsayin kilomita 284 da layin Kaduna-Kano na kusa da kammalawa. Aiki yana ci gaba da kyau a kan babbar hanyar Lagos-Calabar Coastal Highway da Sokoto-Badagry Highway. Majalisar Zartarwa ta Tarayya kwanan nan ta amince da dala biliyan 3 don kammala aikin titin jirgin ƙasa na Gabas. xi. Duniya tana lura da ƙoƙarinmu. Hukumomin kima na bashi na ƙasa sun inganta hasashe game da Nigeria, suna amincewa da ingantattun tushen tattalin arzikinmu. Kasuwar hannun jari ta mu tana fuskantar bunƙasa da ba ta da misali, tana tashi daga maƙasudin dukkan hannun jari na maki 55,000 a watan Mayu 2003 zuwa maki 142,000 har zuwa ranar 26 ga Satumba, 2025. xii. A taron MPC na ƙarshe, Babban Bankin ƙasa ya rage ƙimar riba a karon farko cikin shekaru biyar, yana nuna amincewa da kwanciyar hankalin tattalin arzikin ƙasarmu.

TSARO:
Muna aiki tuƙuru don haɓaka tsaron ƙasa, muna tabbatar da cewa tattalin arzikinmu yana samun ingantaccen ci gaba da aiki. Jami’anmu da mutanenmu na sojoji da sauran hukumomin tsaro suna aiki tuƙuru kuma suna yin sadaukarwa mai yawa don kiyaye mu cikin aminci. Suna cin nasara a yaƙi da ta’addanci, ‘yan fashi, da sauran laifukan tashin hankali. Muna ganin nasarorin su a cikin jininsu da gumin su don kawar da ta’addancin Boko Haram a Arewa-Maso-Gabas, ta’addancin IPOB/ESN a Kudu-Maso-Gabas, da kuma ‘yan fashi da garkuwa da mutane. Dole ne mu ci gaba da yaba wa jarumtan su da kuma gaishe da ƙarfin halinsu a madadin ƙasa mai godiya. Aminci ya dawo ga ɗaruruwan al’ummominmu da aka ‘yantar a Arewa-Maso-Yamma da Arewa-Maso-Gabas, kuma dubban mutanenmu sun koma gidajensu cikin aminci.

MATASA:
Ina da saƙo ga matasanmu. Ku ne makomar kuma mafi girman kadarorin wannan ƙasa mai albarka. Dole ne ku ci gaba da yin babban buri, ƙirƙira, da kuma cin nasara a fannoninku na kimiyya, fasaha, wasanni, da kuma sashin fasaha da ƙirƙira. Gwamnatina, ta hanyar manufofi da tallafi, za ta ci gaba da ba ku fikafikai don tashi sama. Mun ƙirƙiri NELFUND don tallafa wa ɗalibai da lamuni don karatunsu. Kimanin ɗalibai 510,000 a fadin jihohi 36 da FCT sun amfana daga wannan shiri, wanda ya shafi cibiyoyin ilimi 228. Har zuwa ranar 10 ga Satumba, jimillar lamunin da aka raba shine N99.5 biliyan, yayin da alawus ɗin kula ya kai N44.7 biliyan.
Credicorp, wani shiri na gwamnatina, ya ba da lamuni mai sauƙi na N30 biliyan ga ‘yan Nigeria 153,000 don motoci, makamashin hasken rana, inganta gidaje, na’urorin dijital, da ƙari.

YouthCred, wanda na yi alkawari a watan Yuni da ya gabata, ya zama gaskiya, tare da dubban membobin NYSC yanzu suna amfana da lamunin cin moriyar sake zama.
A ƙarƙashin shirinmu na Sabunta Fatarmu, mun yi alkawarin gina Nigeria inda kowane matashi, ba tare da la’akari da asalinsa ba, ya sami dama daidai don samun makoma mafi kyau—saboda haka shirin Zuba Jari a Kasuwancin Dijital da Ƙirƙira (iDICE). Bankin Masana’antu yana jagorantar shirin, tare da haɗin gwiwar Bankin Ci gaban Afirka, Hukumar Ci gaban Faransa, da Bankin Ci gaban Musulunci. Wannan shiri yana gab da aiwatarwa. A cikin shekaru biyu da suka gabata, mun haɗa kai da abokanmu don ƙaddamar da shirin, yana tallafawa matasanmu masu gini da masu buri a sassan fasaha da ƙirƙira.

SAƘON FATA
‘Yan Nigeria, koyaushe na yarda cewa waɗannan gyare-gyaren sun zo da zafi na ɗan lokaci. Tasirin hauhawar farashin kayayyaki da tsadar rayuwa har yanzu suna damun gwamnatina. Duk da haka, zaɓin barin ƙasarmu ta faɗa cikin rudanin tattalin arziki ko fatarar kudi ba zaɓi ba ne. Ci gaban tattalin arzikinmu ya tabbatar da cewa sadaukarwarmu ba ta ɓace ba. Tare, muna kafa sabon tushe da aka sanya a kan siminti, ba a kan yashi mai saurin zamewa ba.

Ainihin ma’aunin nasararmu ba zai iyakance ga ƙididdigar tattalin arziki kawai ba, sai dai a cikin abinci a kan teburan iyalanmu, ingancin ilimin da yaranmu ke samu, wutar lantarki a cikin gidajenmu, da tsaro a cikin al’ummominmu. Bari in tabbatar muku da ƙudirin gwamnatina na tabbatar da cewa albarkatun da muka ajiye da kwanciyar hankali da muka gina an mayar da su cikin waɗannan muhimman wurare. A yau, gwamnonin a matakin jiha, da kuma ‘yancin kan ƙananan hukumomi suna samar da ƙarin ci gaba.
Saboda haka, a wannan ranar cika shekaru 65 na samun ‘yancin kaimu, saƙona shine fata da kuma kira ga aiki. Gwamnatin tarayya za ta ci gaba da yin aikinta don gyara tsarin tattalin arzikinmu. Yanzu, dole ne dukkanmu mu kunna bututun samarwa, ƙirƙira, da kasuwanci, kamar yadda Ma’aikatar Cikin Gida ta yi tare da fasfofinmu na balaguro, ta hanyar saurin aiwatarwa. A wannan yanayin, ina kira ga ƙungiyoyin ƙasa don su kasance tare da mu wajen gina ƙasa. Bari mu zama ƙasa na masu samarwa, ba masu cin moriya kawai ba. Bari mu noma ƙasarmu kuma mu gina masana’antu don sarrafa kayanmu. Bari mu ji daɗin kayayyakin ‘Made-in-Nigeria’. Na ce Nigeria ta farko. Bari mu biya harajinmu.

A ƙarshe, bari dukkan hannuwa su kasance a kan aiki. Bari mu sake yarda da yuwuwar ƙasarmu mai girma.

Tare da Allah Mai Iko a gefenmu, zan iya tabbatar muku cewa wayewar sabuwar Nigeria mai wadata, mai dogaro da kanta tana nan.
Barka da cika shekaru 65 na samun ‘yancin kai, kuma Allah ya ci gaba da albarkaci Jamhuriyar Tarayyar Nigeria. Amin.

Bola Ahmed Tinubu, GCFR
Shugaba da Kwamandan Sojojin Jamhuriyar Tarayyar Nigeria,
Fadar Shugaban ƙasa,
Abuja